GRUDZIĄDZ

Nieopodal zespołu spichrzy, malowniczo usytuowanych na nadwiślańskiej skarpie, wznosi się górująca nad miastem, zrekonstruowana wieża Klimek, będąca niegdyś częścią zamku krzyżackiego. Warto wspiąć się na jej szczyt, by podziwiać wijącą się wstęgę Wisły. W odległości  1,5 km od miasta, na wysokim brzegu rzeki znajduje się  cytadela - jeden z najbardziej okazałych obiektów sztuki militarnej w Europie. Zachowany donżon (wieża mieszkalno-obronna) z pełnym obwodem wałów i kazamatami, bastiony, raweliny, Wielki Magazyn, czy budynek dawnej komendantury, zachwycą niejednego militarnego konesera. Chwile grozy można przeżyć w podziemiach bastionu III. Góry Księże, to z punktu widzenia obrony miasta najważniejsze strategiczne miejsce. Dlatego u schyłku XIX w. pruskie władze wojskowe zdecydowały o budowie potężnych fortyfikacji, w tym najcięższych – pancernych. Wyjątkowym obiektem Fortu Wielka Księża Góra jest, jedna z trzech w Polsce, bateria pancerna haubic.

 

 

Góra Zamkowa z wieżą Klimek

Wieża Klimek, stanowiąca nieodłączny element zamku krzyżackiego w Grudziądzu, podobnie jak inne zabudowania warowni powstała w 2. połowie XIII wieku. Klimek pełnił przede wszystkim funkcję militarną, jako miejsce ostatecznej obrony – w przypadku zdobycia zamku przez nieprzyjaciela rycerze zakonni zamykali się w wieży, czekając na odsiecz. Drugą funkcją Klimka był punkt obserwacyjno-komunikacyjny. Wieża wysoka na ponad 30 metrów ponad poziom terenu pozwalała przy korzystnych warunkach meteorologicznych na obserwację terenu w promieniu ponad 20 km oraz porozumiewanie się z załogami okolicznych zamków krzyżackich, tj. w Rogoźnie-Zamku, Pokrzywnie, Nowem nad Wisłą i w Świeciu. Trzecią funkcją Klimka było więzienie. W części przyziemnej wieży znajdował się loch i dwa karcery. Według podań w tymże lochu, po pojmaniu w maju 1411 roku, więziony był Mikołaj z Ryńska, chorąży ziemi chełmińskiej, który w decydującej fazie bitwy pod Grunwaldem przeszedł z rycerstwem chełmińskim na stronę Władysława Jagiełły. 
Odbudowana w 2014 roku po zniszczeniach wojennych wieża ma wysokość 23 metrów ponad poziom terenu. Na jej szczyt z tarasem widokowym prowadzi prawoskrętna klatka schodowa. Z wieży roztacza się malowniczy widok na Grudziądz i dolinę Wisły. Przy idealnej widzialności z Klimka można dostrzec wieże kościołów w Chełmnie oddalonym o 30 km.

 

Góra Zamkowa z Wieżą Klimek, ul. Zamkowa

Zwiedzanie:

lipiec – wrzesień
pn. – nd. 9:00 – 20:00

 

 

 

Cytadela Twierdzy Grudziądz

W odległości 1,5 km od miasta, na wysokim brzegu Wisły, mieści się prawdziwa perełka dla pasjonatów fortyfikacji – grudziądzka cytadela. Wybudowana w XVIII w. z rozkazu króla pruskiego Fryderyka II, stanowi jeden z najbardziej okazałych obiektów sztuki militarnej w Europie. Plan twierdzy oparty był na połowie regularnego ośmiokąta, z donżonem umieszczonym po środku, pięcioma bastionami i czterema rawelinami. Prowadziły do niej cztery bramy: Górna od południa, Dolna od północy oraz para Bram Wodnych od strony Wisły. Dodatkowym wzmocnieniem było wybudowane od południa Dzieło Rogowe – ogromny fort z ceglano-kamiennymi korytarzami i dziesiątkami stanowisk strzeleckich, którego celem było osłanianie cytadeli od strony miasta. Na co dzień, za grubymi wojskowymi murami toczyło się normalne życie. Cytadelę zamieszkiwali zarówno wojskowi, jak i ludność cywilna, pracująca na rzecz twierdzy. Obiekt posiadał własną administrację, koszary, więzienie, szpital. W Wielkim Magazynie Mieściły się także: młyn, piekarnia, warsztaty rzemieślnicze, stajnie, browar i gorzelnia. W czasie pokoju kupcy handlowali z wojskiem, a żony oficerów na bastionach i w fosach uprawiały ogródki. Prawdziwie militarny charakter twierdzy dało się odczuć podczas ćwiczeń i działań wojennych. Wówczas stacjonowało w niej nawet 6 tys. żołnierzy, a dostępu do niej broniły, wtaczane na wały bastionów, armaty. Grudziądzka cytadela swoją militarną rolę spełniła tylko raz, kiedy to oparła się oblężeniu wojsk napoleońskich. Obroną twierdzy kierował wówczas generał baron Wilhelm de Courbiére, zyskując tym sławę w całych Prusach. W dowód uznania, po śmierci pochowany on został na terenie niezdobytej fortecy. 
Dzisiaj grudziądzka cytadela to wartościowy zabytek sztuki fortyfikacyjnej XVIII wieku. I choć nadal jest obiektem zajmowanym przez wojsko, to udostępniana jest do zwiedzania. Zachowany donżon z pełnym obwodem wałów i kazamatami, pochylnia, którą wciągano armaty, bastiony, raweliny, Wielki Magazyn, czy budynek dawnej komendantury, zachwycą niejednego militarnego konesera. Chwile grozy przeżyć można wchodząc do podziemi bastionu III. To jedyny oświetlony korytarz na cytadeli. Podziemne tunele upodobały sobie nietoperze, dzięki którym cały teren twierdzy objęty został ochroną w ramach Natura 2000. Grudziądzka twierdza zapewne posiada jeszcze nie jedną tajemnicę. Któż bowiem wie co skrywa się w podziemnych korytarzach, których łącznie pod cytadelą jest ponad 13 km… 

 

Cytadela Twierdzy Grudziądz, ul. Czwartaków 1

Zwiedzanie:

lipiec – wrzesień
każda sobota, godz. 11:00 (wyłącznie dla obywateli polskich)

 

 

fot. M. Nasieniewski

 

Fort Wielka Księża Góra

Góry Księże, dominujące nad Grudziądzem od wschodu, to z punktu widzenia obrony miasta najważniejsze strategicznie miejsce. Atakujący grudziądzką twierdzę wróg miałby stąd doskonały punkt obserwacyjny, a ustawione tu działa umożliwiałyby ostrzał zabudowy oraz mostu kolejowo-drogowego na Wiśle. Dlatego u schyłku XIX wieku pruskie władze wojskowe zdecydowały o budowie w tym miejscu potężnych fortyfikacji, w tym najcięższych – pancernych.

Historia obiektu
Fort Wielka Księża Góra zbudowano na kulminacji wzgórza i na jego zachodnim stoku, na sztucznie uformowanych tarasach. Prace budowlane rozpoczęto w 1889 roku i już dwa lata później ukończono dwa schrony piechoty oraz schron amunicyjny. W latach 1894-95 wzniesiono kompleks dwóch połączonych ze sobą i wyposażonych w pancerne wieże schronów: koszarowy piechoty oraz baterię pancerną. W latach 1898-1900 powstał kolejny schron koszarowy piechoty oraz 6 dwukomorowych wartowni wbudowanych w wał fortu. W wale umieszczono także pięć podwójnych stanowisk dla przewoźnych wieżyczek armat 5,3 cm. Prawdopodobnie w 1905 roku zbudowano jeszcze dwukomorowy schron sanitarny, a w fosie zlokalizowano cztery żelbetowe stanowiska obserwacyjne. W następnych latach fort zelektryfikowano oraz zbudowano wartownię przy bramie głównej. Całość chroniona była kratą forteczną oraz szerokim pasem zasieków z drutu kolczastego.
Wojsko Polskie przejęło w 1920 roku obiekt opróżniony z agregatów dieslowskich, zaś wieże pancerne były pozbawione luf. We wrześniu 1939 roku fort został obsadzony przez oddziały tyłowe. Urządzono to zapasowe stanowisko dowodzenia oraz obserwatorów artylerii. W schronie sanitarnym urządzono szpital polowy. Podczas okupacji Niemcy umieścili w forcie magazyn amunicji i materiałów wybuchowych. W lutym 1945 roku warownię zajęły wojska radzieckie i z ciężkich haubic ostrzeliwały stąd miasto. Po wojnie Wojsko Polskie urządziło tu magazyny. W 2000 roku fort został sprzedany osobie prywatnej, jednak przez kolejne lata ulegał stopniowemu niszczeniu. Obecny właściciel od 2008 roku stara się przywrócić obiektowi dawną świetność.

Na co warto zwrócić szczególną uwagę?
Wyjątkowym obiektem jest bateria pancerna haubic – jedna z trzech istniejących w Polsce. W stropie schronu znajdują się cztery wieże pancerne haubic 15 cm wz. 93. Wieże takie, wyprodukowane w Zakładach Grusona w Magdeburgu (przejętych wkrótce przez koncern Kruppa) były swego czasu bardzo drogimi i nowoczesnymi konstrukcjami. Szybkostrzelność haubic wynosiła 2 strzały na minutę, a przy kącie nachylenia 18 – 32° wzrastała do 4 strzałów na minutę. Zasięg strzału wynosił 7.200 metrów, zaś amunicję stanowiły granaty. Obsadę wieży stanowił podoficer oraz 4 kanonierów.
Warto także zwrócić uwagę na obrotową wieżę obserwacyjną artylerii wz. 94, unikalną, bowiem wyprodukowano ich zaledwie cztery sztuki. Na głównym koszarowcu piechoty zlokalizowano także wieżę obserwacyjną artylerii wz. 96. Ma ona zmodernizowany, stożkowaty kształt, zwiększający prawdopodobieństwo rykoszetu pocisku. Zastosowano w niej dalmierz Zeissa, co znacznie poprawiło dokładność obserwacji. 
Wszystkie wspomniane wieże pancerne są jedynymi obiektami tych wzorów na ziemiach Polski. Koniecznie trzeba przejść się korytarzem podziemnym (poterną) łączącym schron piechoty (na którym umieszczone są wieże obserwacyjne) z baterią pancerną. Korytarz ten, o szerokości 90 cm i wysokości 2 m, służył nie tylko do przemieszczania się załogi, ale poprowadzono tędy także rury do komunikacji głosowej oraz przewody telefoniczne.

 

Fort Wielka Księża Góra, Wielkie Lińska 22

Zwiedzanie:

lipiec – wrzesień
wt. – pt. 10:00 – 17:00
sb. 10:00 – 18:00
nd. 11:00 – 17:00

 

 

fot. T.Kowalski

 

Kalendarz wydarzeń

9-10 września - Festiwal Grup Rekonstrukcyjnych

 

 

PUNKTY PIECZĄTKOWE


 

Informacja Turystyczna w Grudziądzu
ul. Rynek 3-5

lipiec - wrzesień
pn. - pt. 8 - 17
sb. - nd. 10 - 14

 

Zamek w Radzyniu Chełmińskim
ul. Waryńskiego

lipiec - wrzesień
pn. - nd. 10 - 18

 

Park Linowy Hanza Pałac
Rulewo 13

lipiec - wrzesień
pn. - nd. 10 - 18

 

 

Polski
guide-icon guide-icon add-icon  
Pokaż obraz: 
tak obraz ma się pojawić na stronie statycznej
Tytuł: 
GRUDZIĄDZ
Sidebar pokaż: 
tak