Tuchola


Historia Tucholi

Zwiedzanie Tucholi

 


Historia  Tucholi

Tuchola - prastare Pomorskie miasto stolica Borów Tucholskich. Od początku swego istnienia Tuchola była znaczącym ośrodkiem leżącym w miejscu krzyżowania się szlaków handlowych łączących południe z północą „via magna” i zachód ze wschodem „via regia”. Około XIII wieku Tuchola zaczęła przejmować strategiczną rolę Raciąża grodu kasztelańskiego i dotychczasowego ośrodka lokalnej władzy.

Najstarsza zapiska o Tucholi - osadę Tuchola założyli na początku XIII wieku książęta kaszubscy. Jedni historycy twierdzą, że dokonał tego książe gdański Sambor I, inni wskazują Mściwoja II. Pewnym jest, że to właśnie ten drugi zaprosił do Tucholi arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnkę celem konsekracji kościoła. Miało to miejsce dokładnie 9 października 1287 r. W chwili wystawienia stosownego dokumentu Tuchola pojawiła się na widowni dziejowej jako jedna z większych osad w południowo-zachodniej części Pomorza Gdańskiego. Prawdopodobnie pierwszą lokację jeszcze na prawie polskim otrzymała Tuchola już na przełomie XIII i XIV wieku. Jednak znany potwierdzony na piśmie przywilej lokacyjny dla Tucholi wystawiono w Malborku, dnia 22 lipca 1346 r. Wielki mistrz Henryk Dusemer nadał miastu przywilej prawa chełmińskiego. Ówczesna Tuchola składała się z dwóch zasadniczych części, tj. miejskiej i zamkowej. Zabudowa wewnątrz miasta była głównie drewniana a do murowanych obiektów zaliczała się gotycka fara pw. Św. Bartłomieja oraz ratusz. Murowany prawie w całości był również kompleks zamkowy. Tak miasto jak i zamek otaczały mury obronne i system fos.

Stara poczta w Tleniu Bory

Herb miasta - Patronką Tucholi jest św. Małgorzata, która widniała także na wszystkich pieczęciach miejskich. Jak głosi legenda miała ona uchronić miasto i mieszkańców podczas oblężenia Tucholi kiedy to ukazała się obrońcom nakazując rzucać we wrogów chlebem. Najeźdźcy przekonani o sile mieszkańców i ogromnych zapasach odstąpili od oblężenia. Św. Małgorzata przedstawiana jest w koronie z aureolą. W zależności od wizerunku w jednej ręce trzyma krzyż a w drugiej gołębia. Przedstawiana jest także jako postać depcząca smoka.

Dwa miecze - legendarne „nagie miecze”, które Wielki Mistrz Krzyżacki Urlich von Jungingen podarował pod Grunwaldem Królowi Polskiemu Władysławowi Jagielle pochodziły z Tucholi! Komtur Tucholski Henryk von Schwelborn zawsze woził przed sobą dwa miecze na znak swego rzekomego męstwa. Zabrakło mu go jednak pod Grunwaldem gdzie uciekł z pola walki. Zginął haniebnie dogoniony przez pogoń i ścięty przez harcowników w miejscowości Falknowo koło Susza.

Pierwotny układ urbanistyczny Tucholi  - krzyżujące się prostopadle uliczki i duży rynek pośrodku czytelny jest do dnia dzisiejszego. Zabudowa miejska wraz z przylegającym od zachodu zamkiem komturskim wpisana została w owalny pierścień murów miejskich wzniesionych w XIV wieku. Kamienno – ceglany mur wzmocniony był 15 basztami i posiadał trzy bramy: Świecką, Chojnicką oraz Zieloną. Do zamku, który składał się z 3 części: zamku niskiego, zamku średniego i zamku wysokiego prowadziła brama i furta zamkowa. Na zachód od zamku zlokalizowane było zamkowe gospodarstwo „Kaltenberg” (Kałdowo). Nad miastem górowała bryła gotyckiej fary pw. Św. Bartłomieja. W wyniku licznych wojen i wielkiego pożaru miasta w 1781 roku średniowieczna i nowożytna zabudowa uległa znacznemu zniszczeniu. Mieszkańcy rozebrali dawne budynki a materiał rozbiórkowy posłużył do wzniesienia nowych domów. Do dzisiaj zachowały się we fragmentach mury miejskie i zamkowe oraz nieliczne piwnice gotyckie.


Zwiedzanie Tucholi

Wieki nie były zbyt łaskawe dla tucholskich zabytków, a różne koleje losu spowodowały, że wiele z zabytków przestało istnieć. Wpłynęły na to zarówno wojenne zawieruchy, pożary jak i okresy zaborów. Jednak tak w mieście jak i na terenie gminy zachowało się wiele ciekawych obiektów, które są godne uwagi i przed wnikliwym obserwatorem odkrywają swoje tajemnice urzekając forma i stylem.
Do rejestru zabytków z terenu miasta Tucholi wpisano 6 obszarów/obiektów. Są to:
- dzielnica starego miasta,
- fragment murów miejskich,
- cmentarz rzymsko - katolicki parafii p.w. Bożego Ciała,
- cmentarz jeńców wojennych 1914-1918,
- cmentarz jeńców wojennych z wojny polsko-bolszewickiej 1920-1921,
- kościół parafialny p.w. św. Jakuba Apostoła.

Tuchola z lotyu ptaka

Św. Małgorzata patronka Tucholi

Rzeka Brda w Borach Tucholskich

Tuchola oprócz malowniczego miasta jest dobrą baza wypadową w przepiękny kompleks leśny Borów Tucholskich. Miasto i najbliższą okolicę można poznać przemierzając „Szlak Jagielloński – Dwa Miecze”. Bierze on swój początek w centrum starego miasta i prowadzi przez główne ulice docierając do Rudzkiego Mostu, by lasami od strony południowej okrążyć miasto. Po drodze napotykamy wiele ciekawych i malowniczych miejsc poznając lokalna historię i uwarunkowania przyrodnicze.

Tuchola – stare miasto
Skwer „Dwóch mieczy” -  tym miejscu od XIV do XVIII wieku wznosił się zamek, który zaliczany był do jednego z najbardziej warownych na Pomorzu. Budowniczymi założenia zamkowego byli Krzyżacy. Zamkiem zarządzał komtur, który był terenowym namiestnikiem wielkiego mistrza krzyżackiego. Najbardziej znanym z tucholskich komturów był Henryk von Schwelborn, który na trwałe zapisał się w historii dzięki dwóm mieczom, które w 1410 roku zawiózł z Tucholi pod Grunwald. Miecze na stałe wpisały się do historii także dzięki ekranizacji powieści Henryka Sienkiewicza pt. „Krzyżacy”. Henryk von Schwelborn nie wrócił żywy z pól Grunwaldu. Zamek Tucholski stał się jednak scenerią dalszych zmagań wojennych kampanii 1410 roku. W związku z tamtymi wydarzeniami proponujemy wycieczkę historyczną trasą przybycia pod zamek tucholski wojsk polskich. Na poszczególnych etapach odnajdą Państwo opis obrazujący poszczególne fazy bitwy. Trasa została tak przygotowana, aby wraz z wartościami poznawczymi można aktywnie odpocząć i jednocześnie podziwiać wspaniałą panoramę na miasto a także Bory Tucholskie. Zapraszamy do aktywnej przygody!

Z początkowego punktu szlaku kierujemy się na rynek starego miasta, gdzie zachował się średniowieczny układ urbanistyczny i piękna XIX wieczna zabudowa kamieniczna. Dalej kierujemy się ulicą Wryczy by dotrzeć do pomnika św. Małgorzaty – patronki miasta. Przedłużeniem ulicy Wryczy jest ulica Świecka, która wraz z ulicą Nowodworskiego sprawuje funkcję głównych arterii miasta. Przy tych ulicach i w ich bezpośrednim sąsiedztwie znajdują swoje siedziby liczne instytucje. Przy ulicy Nowodworskiego w budynku Muzeum Borów Tucholskich znajduje się Punkt Informacji Turystycznej. Ulicą Świecką podążamy dalej około 3 km by dotrzeć do dzielnicy Tucholi zwanej Rudzki Most. Po drodze wkraczając w lasek miejski mijamy miejsce spoczynku ofiar I i II wojny światowej oraz pomniki upamiętniające tamte czasy.

 łabędzie płynie rzeka lasem   Bory Tucholskie

Rudzki Most – osiedle nad Brdą
200 metrów od mostu w górę rzeki (blisko prawego brzegu) znajduje się w nurcie Brdy stożkowaty głaz narzutowy o obwodzie 7 metrów i długości 2,5 metra, zwany „Głazem Jagiełły”. Jest to niezwykle rzadko spotykany kwarcyt z żyłą łupku biotytowego, granit rapakiwi. Następny punkt etapowy znajduje się nad Brdą przy polu namiotowym „Piszczek”. Rudzki Most przylega do rzeki Brdy, która jest jedna z najatrakcyjniejszych w kraju, tak pod względem licznie organizowanych tu spływów kajakowych jak i swej malowniczości.

Piszczek – leśne uroczysko
Polana „Piszczek” była niegdyś osadą, na którą składał się między innymi młyn. Relikty fundamentów widoczne są jeszcze do dzisiaj, tak samo jak wały po zbiornikach retencyjnych i sporych rozmiarów jaz na strudze Kicz, która w tym miejscu wpada do rzeki Brdy.
Następny punkt etapowy znajduje się przy skrzyżowaniu Szosy Bydgoskiej z droga w kierunku na Wysoką Wieś (drogowskaz 1,5 km.) W tym celu na najbliższym skrzyżowaniu należy jechać prosto, aż do szkółki leśnej. Po dojechaniu do asfaltowej szosy (Tuchola – Bydgoszcz) należy skręcić w prawo i dojechać do skraju lasu (około 500 metrów). Tam znajduje się tablica kierunkowa na Wysoką Wieś. Po drodze mijamy szkółkę leśną.

Wysoka Wieś – panorama
Na szczególną uwagę zasługuje przepiękna panorama, jaka roztacza się na miasto i Bory Tucholskie.
Znajdującą się 200 metrów poniżej doliną przemieszczały się wojska Króla Władysława Jagiełły. Okolice te od zawsze były słabo zamieszkane, a w miejscowej tradycji silne pofałdowania terenu nosiły nazwę Hexenbergi (z niem. – góry czarownic). Następny punkt etapowy znajduje się w osadzie Nowa Tuchola.

Wąwóz – ulica Wiejska
W tym miejscu wojska królewskie zatrzymały się i rozwinęły swoje szyki ciągle pozostając w ukryciu. Wypuszczono tylko konnych łuczników w celu zaatakowania obozu krzyżackiego, który znajdował się na przedmieściu. Wywołano w ten sposób zaczepkę, a Krzyżacy sadząc, że to mały oddział plądruje ich tabory ruszył za łucznikami w pogoń. Uciekający zwabili atak krzyżacki właśnie w kierunku miejsca, gdzie stacjonowały polskie oddziały. Niczego niespodziewający się Krzyżacy gnali od strony miasta wprost na gotowe do zbrojnego starcia królewskie hufce. W tym miejscu rozegrały się finałowe zajścia bitwy pod Tucholą z dnia 5 listopada 1410 roku. Pędzący w bezładzie od strony miasta Krzyżacy natrafili na zwarte szyki Polskich oddziałów, kiedy te podniosły chorągwie ujawniając swe położenie. Ten niespodziewany widok wzbudził w Krzyżakach tak wielki strach, że nie myśląc o sformowaniu szyków w bezładzie rzucili się do ucieczki. Wywiązała się walka, w trakcie której Krzyżacy, jak podaje Długosz:”… poniechawszy koni rzucili się w fale, które pochłonęły wielu z nich. Więcej ich zginęło w falach niż od miecza.” Wspomniane „fale” to oczywiście Jezioro Zamkowe, które w średniowieczu od zachodniej strony broniło dostępu do zamku. Po zadaniu druzgocącego ciosu siłom Krzyżackim wojska Polskie wycofały się z okolic miasta nie przypuszczając ataku na zamek. Bitwa pod Tucholą była ostatnim epizodem kampanii wojennej roku 1410.

To już ostatni punkt etapowy trasy. Ulicą Wiejska wracamy do Tucholi.

 

Kategoria: 
Polski
guide-icon guide-icon add-icon  
Tytuł: 
Tuchola